Πώς καθορίζεται το φύλο
Το αντρικό ή γυναικείο φύλο καθορίζεται από τα χρωμοσώματα που κληρονομούνται από τους γονείς, κατά τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο.
Ο κάθε άνθρωπος έχει φυσιολογικά 46 χρωμοσώματα που περιέχουν όλο το γενετικό του υλικό (DNA), δηλαδή όλες τις πληροφορίες για την ανάπτυξη και λειτουργία του οργανισμού. Τα 23 από αυτά τα κληρονομεί από τον πατέρα και τα άλλα 23 από τη μητέρα. Ανάμεσα σε αυτά τα 46, ένα, προερχόμενο από τον πατέρα και ένα, προερχόμενο από τη μητέρα, κάνουν το ζευγάρι των φυλετικών χρωμοσωμάτων, και καθορίζουν το φύλο του ατόμου. Στις γυναίκες και τα δυο είναι Χ, ενώ στους άνδρες το ένα είναι «Χ» και το άλλο «Υ». Έτσι οι γυναίκες κληροδοτούν πάντα ένα «Χ», ενώ οι άνδρες, είτε «Χ», είτε «Υ». Αν συναντηθούν κατά τη γονιμοποίηση ένα «Χ» από τη μητέρα και ένα «Υ» από τον πατέρα, θα δημιουργηθεί αρσενικό άτομο, ενώ αν συναντηθούν δυο «Χ», θα δημιουργηθεί ένα θηλυκό άτομο.
Όμως κάποιες φορές, το φύλο του ανθρώπου μοιάζει διαφορετικό από αυτό που ορίζουν τα χρωμοσώματα του. Οι ανωμαλίες αυτές ονομάζονται «Διαταραχές της διαφοροποίησης του φύλου» (Disorders of Sex Development: DSD). Ο όρος αυτός πρόσφατα, στη σύγχρονη Ιατρική, αντικατέστησε τους παλαιότερους όρους «ψευδερμαφροδιτισμός» και «ερμαφροδιτισμός». Διαταραχές χρωμοσωμάτων, γονιδίων ή ορμονών ή μεταβολικών μηχανισμών έχουν ως αποτέλεσμα διαταραχές στην εμφάνιση του φύλου.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ TURNER
Το Σύνδρομο Turner είναι ιδιαιτέρως γνωστό και μελετημένο και αφορά κορίτσια με ανωμαλία ή πλήρη απουσία του ενός Χ χρωμοσώματος. Η συχνότητά του στα ζώντα νεογέννητα θήλεα είναι 1 στα 2.500 και αποτελεί την πιο συχνή χρωμοσωμική αιτία των αποβολών του πρώτου τριμήνου της κύησης. Συνήθως τα κορίτσια αυτά έχουν χαμηλό ανάστημα, μικρούς μαστούς και αραιή τρίχωση (τριχοφυΐα) στα γεννητικά όργανα. Οι ωοθήκες τους μπορεί να μοιάζουν με φυσιολογικές ωοθήκες ή με ωοθήκες με μειωμένο αριθμό ωαρίων. Συνήθως όμως είναι ατροφικές (ταινιοειδείς) καθώς αντικαθίστανται από λεπτές άσπρο-κίτρινες ταινίες.
Το σύνδρομο παρουσιάζει μια ποικιλία πολλών κλινικών χαρακτηριστικών. Το χαμηλό ανάστημα είναι κοινό κλινικό χαρακτηριστικό. Τα παιδιά με σύνδρομο Turner έχουν χαμηλότερο ύψος, αλλά η διαφορά είναι ιδιαίτερα φανερή στην εφηβεία. Χορήγηση ανασυνδυασμένης αυξητικής ορμόνης έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του τελικού ύψους. Άλλα συχνά χαρακτηριστικά είναι :
- Οίδημα (πρήξιμο) στα χέρια και στα πόδια,
- δερματικές πτυχές στο λαιμό,
- χαμηλή πρόσφυση κώμης (μαλλιών),
- δυσπλασία νυχιών
- Σκελετικές ανωμαλίες,
κοντός λαιμός,
μικρή γνάθος,
ανωμαλίες σε αγκώνες και γόνατα,
σκολίωση
οστεοπόρωση,
- Καρδιακές ανωμαλίες,
στένωση αορτής
ιδιοπαθής πνευμονική υπέρταση.
- Ανωμαλίες νεφρών, όπως πεταλοειδής νεφρός (40%),
- πτώση των άνω βλεφάρων,
- μελαγχρωματικές κηλίδες
- απώλεια της ακοής
- Καλοσύνη-ανωριμότητα και παιδική συμπεριφορά, είναι χαρακτηριστικά των παιδιών αυτών.
Καθώς οι ωοθήκες δεν λειτουργούν, δεν παράγουν γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα) κι έτσι τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου (τρίχωση έξω γεννητικών οργάνων, στήθος κ.α.) είναι συνήθως παιδόμορφα, αλλά παρατηρείται κάποια ποικιλομορφία ανάλογα με τη χρωμοσωμική ανωμαλία. Παραλλαγές του συνδρόμου (μωσαϊκά) έχουν μεγαλύτερο ύψος, αυξημένη γονιμότητα και λιγότερα στίγματα της νόσου. Συνήθως οι ασθενείς δεν εμφανίζουν ποτέ περίοδο ή αναφέρουν κάποιες λίγες για σύντομο χρονικό διάστημα. Οι γυναίκες αυτές υποβάλλονται σε φαρμακευτική θεραπεία υποκατάστασης των ορμονών τους.
Αν μέσα στο χρωμοσωμικό τους υλικό περιέχεται και γενετικό υλικό «Υ» χρωμοσώματος, οι ταινιοειδείς γονάδες, που υποκαθιστούν τις ωοθήκες, πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά καθώς υπάρχει υψηλός κίνδυνος να εξελιχθούν σε καρκίνο.
Η μελλοντική αναπαραγωγική ικανότητα εξαρτάται από τον αριθμό των διαθέσιμων ωαρίων. Ακόμα και σε δυσχερείς καταστάσεις, λύση μπορεί να βρεθεί με τη αρωγή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ο Δείκτης Νοημοσύνης (IQ) συνδέεται άμεσα με τη βαρύτητα της κατάστασης και την έκταση της χρωμοσωμικής ανωμαλίας. Τέλος, το προσδόκιμο επιβίωσης συνδέεται κυρίως με την ύπαρξη-έκταση άλλων διαταραχών, που συνυπάρχουν, με κυριότερες αυτές της καρδιάς και των νεφρών.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΠΛΗΡΟΥΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΑΝΔΡΟΓΟΝΑ (CAIS= COMPLETE ANDROGEN INSENSITIVITY SYNDROME) (σύνδρομο θηλεοποιητικών όρχεων)
Διαταραχές της διαφοροποίησης του φύλου οφείλονται, συχνότερα σε ελαττωματική παραγωγή ή δράση της τεστοστερόνης. Στην περίπτωση του συνδρόμου της πλήρους αντίστασης στα ανδρογόνα, τα χρωμοσώματα είναι άρρενος τύπου, αλλά τα έξω γεννητικά όργανα είναι γυναικεία. Το σύνδρομο εμφανίζεται σε 1:20.000 γεννήσεις. Η διάγνωση μπορεί να γίνει στην εφηβεία, λόγω μη εμφάνισης της περιόδου. Μαστοί υπάρχουν, αλλά απουσιάζουν η τρίχωση των γεννητικών οργάνων και τα έσω γεννητικά όργανα (κόλπος και μήτρα). Οι γενετικοί αδένες είναι άρρενος και για το λόγο αυτό επιβάλλεται αφαίρεσή τους χειρουργικά, καθώς υπάρχει υψηλότατη πιθανότητα κακοήθειας. Η επέμβαση γίνεται μετά την εφηβεία, διότι η εξαλλαγή δεν είναι τόσο συχνή πριν την εφηβεία. Επίσης γίνεται πλαστική επέμβαση κόλπου, με σκοπό τα άτομα αυτά να έχουν φυσιολογική σεξουαλική ζωή.
Στην περίπτωση του συνδρόμου της μερικής μη ανταπόκρισης στα ανδρογόνα, η έκταση των προβλημάτων ποικίλει με κυριότερη έκφραση τα αμφίβολα γεννητικά όργανα.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ SWYER
Στο σύνδρομο Swyer δεν αναπτύχθηκαν κατά την εμβρυϊκή περίοδο (ενδομήτρια ζωή) οι γεννητικοί αδένες. Οι γονάδες των ατόμων αυτών είναι ταινιοειδείς και μη-ενεργείς. Έτσι, τα άτομα αυτά έχουν αιδοίο, κόλπο, μήτρα, σάλπιγγες, γυναικεία επίπεδα τεστοστερόνης, αλλά δεν αναπτύσσουν μαστούς και τρίχωση, καθώς δεν υπάρχουν οι γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα). Έχουν φυσιολογικό ανάστημα, χωρίς σωματικές ανωμαλίες και με φυσιολογική νοητική λειτουργία. Τα κυριότερα κλινικά ευρήματα είναι η απουσία εμφάνισης περιόδου.
Οι γονάδες αυτές πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά καθώς υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κακοήθους εξαλλαγής. Ο έλεγχος των στενών συγγενών είναι απαραίτητος, καθώς υπάρχει περίπτωση κληρονομικότητας. Οι ασθενείς υποβάλλονται σε θεραπεία υποκατάστασης των ορμονών για την αποφυγή μακροπρόθεσμων επιπτώσεων. Σήμερα, υπάρχει δυνατότητα τα άτομα αυτά να κυοφορήσουν και να γεννήσουν.
ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΥΠΕΡΠΛΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΩΝ
Υπάρχουν γυναίκες με έξω γεννητικά όργανα, που μοιάζουν με αντρικά. Αυτή η παθολογική κατάσταση μπορεί να οφείλεται σε συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων. Επειδή στα άτομα αυτά παράγονται τεράστιες ποσότητες ανδρικών ορμονών, τα γεννητικά τους όργανα μοιάζουν με ανδρικά, κυρίως λόγω της μεγάλης κλειτορίδας. Τα έσω γεννητικά όργανα δεν επηρεάζονται κι είναι φυσιολογικά. Στα νεογέννητα η αντιμετώπιση πρέπει να είναι άμεση. Η βαρύτερη μορφή της νόσου «με απώλεια άλατος» καταλήγει σε θάνατο του νεογνού λόγω ηλεκτρολυτικών διαταραχών, μέσα σε λίγα 24ωρα, αν δεν αντιμετωπιστεί. Σε κάθε περίπτωση και σε κάθε μορφή (ακόμα και σε απλούστερες), η αντιμετώπιση πρέπει να ξεκινά νωρίς. Διαφορετικά, θα έχουμε ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη του «φαλλού» σε ηλικία 2-4 ετών. Η οστική ηλικία θα είναι προχωρημένη με αποτέλεσμα χαμηλό τελικό ανάστημα. Θεραπευτικά, αντιμετωπίζεται η ορμονική-μεταβολική διαταραχή και γίνεται χειρουργική αποκατάσταση της φυσιολογική ανατομίας των έξω γεννητικών οργάνων.
ΑΝΩΜΑΛΙΑ ΤΗΣ 5Α-ΑΝΑΓΩΓΑΣΗΣ
Αμφίβολα έξω γεννητικά όργανα εμφανίζουν και τα άτομα με ανωμαλία της 5Α-αναγωγάσης, ενός ενζύμου που μετατρέπει την τεστοστερόνη στην πλέον ενεργή της μορφή. Κάποιες φορές χαρακτηρίζονται στη γέννηση και ως κορίτσια, αλλά κατά την εφηβεία υπάρχει έντονη αρρενοποίηση (τριχοφυΐα, βραχνή φωνή, ακμή κ.α.)
Τέλος, όπως είναι αναμενόμενο, όλες αυτές οι διαταραχές αλλά και η ανακοίνωση της διάγνωσης σε κάποιες περιπτώσεις, έχουν ως αποτέλεσμα την τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση, τόσο των νεαρών όσο και των οικογενειών τους. Χρειάζεται έχει ιδιαίτερη ευαισθησία σε τέτοια προβλήματα. Τα άτομα αυτά πρέπει να υποστηρίζονται με τον πλέον κατάλληλο τρόπο από Παιδοψυχολόγο με εξειδίκευση πάνω στα γυναικολογικά προβλήματα παιδιών και εφήβων.